Biyolojik cinsiyet, cinsel kimlik, cinsel yönelim ve toplumsal cinsiyet gibi kavramları bilmek, toplumdaki bireylerin cinsel kimliklerini tanımlayabilme haklarına sahip oldukları gerçeğini bizlere gösterir. Bu nedenle kavramlara aşina olmak ötekini anlayabilmemize yardımcı olur.

Bu Yazıdan Öğrenebilecekleriniz:

• Biyolojik Cinsiyet Nedir?
• Cinsel Kimlik Nedir?
• Cinsel Kimlik Nasıl Oluşur?
• Cinsel Yönelim Nedir?
• Cinsel Yönelim Nasıl Oluşur?
• Cinsel Yönelim ve Cinsel Kimlikle İlgili Terimler
• Kişinin Cinsel Yönelimi Değişebilir Mi?
• Terapiyle Cinsel Yönelim Değitirilebilir Mi?
• Toplumsal Cinsiyet Rolleri Nelerdir?

Biyolojik Cinsiyet Nedir?

Kişiye anne karnında sperm ile yumurtanın birleşmesi anından itibaren biyolojik olarak tanımlanan bir kavramdır. Kişilerin cinsiyetlerini biyolojik olarak birbirinden ayıran en temel fark genetik olarak dünyaya geldikleri üreme organları ile karakterize edilir. Eril kişi XY kromozom dizilimi, penis ve testisler ile dünyaya gelirken, dişil kişi XX kromozom dizilimi, vajina, rahim ve yumurtalıklardan oluşan üreme organlarıyla dünyaya gelmiştir. Genetik faktörler göz önüne alındığında normalin dışında şekillenen üçüncü bir biyolojik cinsiyetin sahibi ise İnterseks bireylerdir. İnterseksin bilimsel açıklamasına baktığımızda normal olmayan cinsiyet ve üreme organları ile doğan bireyleri işaret eder (KaosGL, 2013). İntersksüalite birden fazla biyolojik cinsiyetin bir arada görüldüğü şemsiye bir kavramdır.

Cinsel Kimlik Nedir?

Kişinin biyolojik özelliklerinden bağımsız olarak psikolojik açıdan kendisini ait hissettiği cinsiyeti ifade eder. Kişinin kendini erkeklik veya dişilik ile özdeşleştirmesidir, doğduğu cinsiyetten ziyade hissetmiş olduğu cinsiyeti referans alır.  Cinsiyet kimliği genellikle bedensel cinsiyet ile örtüşmekle beraber aksinin olduğu durumlarda görülebilir işte bedensel cinsiyet ile cinsel kimliğin örtüşmeme durumlarına Trans bu kişilere de Transseksüel, Transgender denilir.

Cinsel Kimlik Nasıl Oluşur?

Kholbereg cinsi kimliğini, çocuğun erkek ve kadınları birbirinden ayırt etme ve bunun sonuncunda kendi konumunu belirlemesi olarak tanımlar. Çocuklarda cinsel kimliğine ilişkin farkındalıkları yaklaşık iki yaş civarında şekillenmeye başlar. Annesinin kadın babasının erkek olduğunu bilirler. Bu kavramlar beş altı yaş civarında çevresel uyaranlar, ana baba tutumları yer aldığı toplumsal yapıya göre netlik kazanmaya başlar.

Cinsel Yönelim Nedir?

Kişinin farklı ya da aynı cinsiyetten olan kişilere duyduğu romantik ve cinsel eğilimi temsil eder. Cinsel yönelim karşı cinse olduğunda heteroseksüellik, kendi cinsine dönük olduğunda eşcinsellik, her iki cinse dönük olduğunda biseksüellik adı verilir.

Cinsel yönelim kişiye dışarıdan bakıldığında anlaşılamaz, sadece kişinin kendi ifadesi sonucu bilinebilir. Toplumda pek çok kişi ‘cinsel yönelim’ kavramı yerine ‘cinsel tercih’ veya ‘cinsel seçim’ sözcüklerini kullanmaktadır. Alternatif gibi kullanılan bu kelimeler, kişinin kime cinsel ilgi duyabileceğini seçtiği anlamları taşır. Gerçekte böyle bir durum söz konusu değildir. Cinsel yönelim, tercih değildir. Cinsel yönelim seçilen değil, fark edilen, karşı karşıya kalının bir durumdur. Tercih olmamasının yanısıra hastalık veya iyileşme gerektirecek bir durum değildir. Bireyler hayatlarının herhangi bir döneminde hangi cinsiyetten kişilerden hoşlanacaklarına, aşık olacaklarına, cinsel olarak uyarılacaklarına karar vermezler. Cinsel yönelim seçilen değil, fark edilen, karşı karşıya kalının bir durumdur.

Cinsel yönelim kişilerde cinsel istek ve davranışların belli bir cinsiyete çekimi olarak tanımlanır, bu çekimin karşı cinse yönelik olması heteroseksüel, kendi cinsine yönelik olmasına ise eşcinsel ya da homoseksüel olarak adlandırılırken hem kendi cinsine hem karşı cinse birlikte çekim duyan kişiye ise biseksüel denilir. Kendi cinsine çekim duyan kadın lezbiyen kendi cinsine çekim duyan erkek gay olarak tanımlanırken her iki cinse çekim duyan kadın veya erkekler biseksüel olarak isimlendirilir.

Cinsel Yönelim Nasıl Oluşur?

Cinsel yönelimin nasıl ortaya çıktığı ile ilgili çeşitli alanlarda çalışmalar bulunmaktadır. Ancak henüz kesin sonuçlara ulaşılamamıştır. Yapılan çalışmalar, genetik ve doğum öncesi süreçlere işaret etmektedir; ancak tek belirleyenin bu etkenler olmadığı da gösterilmiştir. Kişilerde saptanan hormon düzeyleriyle, beyin yapısı ve işlevleriyle ilgili farklılıklarla, kişinin geçmişinde cinsel istismar olmasıyla, aile yapısıyla, ebeveyn özellikleri, anne veya babasıyla ilişkisiyle, kendi cinsi ve karşı cinsle ilişki denemelerinde olumlu/olumsuz yaşadıklarıyla, yineleyen denemeler sonucu öğrenmiş olmasıyla, bağımlılıkla açıklanamayacağı gösterilmiştir.

Cinsel Yönelim ve Cinsel Kimlikle İlgili Terimler

Bireylerin kendilerini daha rahat anlamaları ve daha rahat tanımlamaları açısından önemlidir.

LGBT, LGBTİ ve LGBTQ+ olarak, çatı kısaltmalara sahip, eşcinsel hakları örgütlerinde görülen kelimelerin ve bazı cinsel kimlik ve yönelim terimlerinin açıklamaları şöyledir:

Heteroseksüellik (karşıcinsellik): Bireyin, romantik ve cinsel olarak karşı cinsiyete çekim duymasıdır.

Homoseksüellik (eşcinsellik): Bireyin, romantik ve cinsel olarak kendi cinsiyetindeki bireylere çekim duymasıdır. Gey terimi, erkek eşcinselleri; lezbiyen terimi, kadın eşcinselleri tanımlar.

Lezbiyen: Kendi cinsine çekim duyan kadın

Gay: Kendi cinsine çekim duyan erkek

Biseksüellik: Bireyin romantik ve cinsel olarak kendi cinsiyetindeki ya da karşı cinsiyetindeki birylere çekim duymasıdır. Birey herhangi bir cinsiyete daha fazla çekim duyabilir ve eşit ölçüde çekim hissetme zorunluluğu yoktur.

Aseksüellik: Bireyin, cinsel olarak kimseye çekim duymamasıdır. Ancak bu, aseksüellerin partneri olamayacağı anlamına gelmez. Aseksüeller, romantik olarak başkalarına bağlanabilirler. İlişkide oldukları insanlar için cinsel aktiviteye de girebilirler.

Transseksüel: Kendini karşı cinse ait olarak tanımlayan hem kadın hem erkek için geçerli olan terimdir (Kaosgl sözlük, 2020). Kişi biyolojik olarak erkek olduğu halde kadın gibi, biyolojik olarak kadın olduğu halde erkek gibi olmayı ister. Kendini taşımış olduğu bedende değil diğer cinsiyetin bedeninde görme, hissetme ve yaşama arzusu taşımaktadır. Ruhsal olarak eğilimleri bu yönde olmaktadır. Burada konu davranışlardan çok ruhsal olarak nereye ait olduğunu hissetmesiyle alakalıdır. Transseksüellik bir geçiş bir dönüşme durumudur. Bu sürecin sonunda bireyler transseksüel olmazlar, kadın ya da erkek olurlar.

Queer: Kendisini heteroseksüellik dışında bir cinsel yönelimle veya cinsel kimlikle (bazen her ikisiyle) tanımlayan şemsiye bir terim haline gelmiştir.

Kişinin Cinsel Yönelimi Değişebilir Mi?

Cinsel yönelimin insan yaşamı içinde değişkenlik göstermediği bilinmektedir. Ancak bireyin cinselliğiyle ilgili birçok özellik zaman içinde değişiklikler gösterebilir. Kişilerde cinsel yönelim değişmese de, cinsel yönelimin bileşenleri olan istek, ilgi, düşünce ve davranışlarla ilgili değişiklikler olabilir.

Heteroseksüelliğin ‘normal’ olarak kabul edildiği toplumlarda çocukluk ve gençlik dönemlerinde bireyler kendilerinin de heteroseksüel olduklarını kabul etmek zorunda kalırlar. Ancak eşcinsel ve biseksüel bireyler ruhsal ve bedensel olgunlaşmayla birlikte; kendi cinslerine yönelik ilgilerinin fark etmeye başlarlar. Bu gelişim her bireyde aynı yaşlarda gerçekleşmez.

Heteroseksüellik dışında yönelimi olanların çoğunda ilginin belirginleşmesiyle birlikte o zamana kadar gelişmiş olan heteroseksüel kimlikle uyumsuzluk nedeniyle kafa karışıklığı yaşandığı, çevrenin homofobik tepkileri ve olası reddinden kaynaklanan korku, kaygı, suçluluk ve utanç duygularının belirgin olduğu bir döneme girilir. Bu dönemde, kişinin cinsel yönelimi değişime değil, cinsel yönelim kimliği gelişme sürecine girmiş olur.

Kişisel gelişim ve çevre ile etkileşimin imkan verdiği ölçüde, gerektiğinde ruh sağlığı uzmanlarından yardım alınarak, kişi bütünlüklü bir cinsel yönelim kimliği geliştirebilmektedir.

Terapiyle Cinsel Yönelim Değitirilebilir Mi?

Ailesi tarafından cinsel yönelimin değiştirilmesi için ruh sağlığı uzmanlarına getirilen kişi sayısı azımsanmayacak kadar fazladır. Ancak cinsel yönelim istemli bir tercih değildir. Yeterince istenirse değiştirilebilir bir durum değildir. Halk arasında cinsel yönelimin değiştirilebileceğine dair söylentilerin bilimsel geçerliliği yoktur. Homofobik(eşcinselliğe ve eşcinsellere karşı duyulan korku ve nefret)  ruh sağlığı çalışanlarının cinsel yönelimi değiştirmeye yönelik girişimleri etik değildir.

Ruh sağlığı çalışanlarının, bireyin cinsel yöneliminin geliştiği dönemdeki rolü kişiyi eşcinsel, biseksüel ya da heteroseksüel “yapmak” değil, karşılaştığı güçlükleri anlamasını, baş etmesini kolaylaştırmak, kendini olduğu gibi kabullenmesini kolaylaştırmak, homofobik tepkilere karşı kendini savunma becerilerini akılcı şekillerde kullanıp, baskı ve inkar gibi mekanizmaların yersiz kullanımıyla yüzleştirme, gelişiminin doğal seyrini tamamlarken yaşının gerektirdiği olağan becerileri edinmesini desteklemektir.

Heteroseksüellik dışında cinsel yönelimi olanlar yaşadıkları toplumun hakim ölçüleri doğrultusunda bu yönlerinden huzursuzluk duyabileceklerinden, çeşitli şekillerde bu durumu inkar etmeye, farklı şekillerde adlandırmaya ya da baskılamaya çalışabilirler. Bunlar eşcinselliği ve biseksüelliği ortadan kaldırmasa da açılma sürecinin askıya alınmasına neden olabilir. Sonraki dönemlerde kendi yönelimini kabullense bile homofobik tepkilerle ilgili kaygılar nedeniyle bu yönünü en yakınları da dahil olmak üzere başka insanlardan saklamayı seçebilir. Uygun koşullarda yönelimini çevresindekilerle seçici olarak paylaşmayı, açılmayı da seçebilir.
Sadece baskılanmasını ya da inkar edilmesini desteklemiş olur. Bu tür girişimlerin bilimsel geçerliliği yoktur ve etik değildir. Hiçbir yöntem ya da güç bir heteroseksüeli eşcinsel, bir eşcinseli heteroseksüel yapamaz.

Kısacası terapi özelinde düşünüldüğünde, amaç kişinin cinsel yöneliminin değiştirilmesi değil, kişinin bu süreçteki karşılaşacağı zorluklara hazırlamak ve uyum sürecini desteklemektir.

Toplumsal Cinsiyet Rolleri Nelerdir?

Toplumsal cinsiyet, toplumun bireylerin biyolojik bedenlerini esas alarak, kişilere dayattığı, günlük rutinlerinde uygulamalarını beklediği rol ve normların tamamını tek bir başlık altında işlemesiyle ilgili bir kavramdır.

 Uzm. Psk. Zehra Çeltekligil